ملا حسینقلی همدانی

ملا حسینقلی همدانی
عارف و فقیه شیعه

سنگ قبر ملاحسینقلی همدانی
اطلاعات فردی
نام کامل ملاحسینقلی شوندی همدانی
نسب از نسل جابر بن عبدالله انصاری
تاریخ تولد ۱۲۳۹ق/ ۱۲۰۳ش
زادگاه روستای شوند (شهر رَزَن، استان همدان)
تاریخ وفات ۲۸ شعبان ۱۳۱۱ق/ ۱۶ اسفند ۱۲۷۲ش
محل دفن حرم امام حسین(ع)
شهر وفات کربلا
اطلاعات علمی
استادان عبدالحسین تهرانی • ملا هادی سبزواری • شیخ مرتضی انصاری • سیدعلی شوشتری و...
شاگردان سید محمد سعید حبوبی • میرزا جواد ملکی تبریزی • سید محسن امین • شیخ محمد بهاری همدانی و ...
محل تحصیل تهران • سبزوار • نجف
تألیفات تقریرات درس فقه • امالی در موضوع اخلاق • مکاتبات و دستور العمل‌ها و ...

ملاحسینقلی همدانی (۱۲۳۹-۱۳۱۱ق) عارف و فقیه قرن ۱۳و۱۴ق بود. او در تهران، سبزوار و نجف در فقه، اصول، فلسفه و اخلاق از درس شیخ انصاری و سید علی شوشتری استفاده نمود. میرزا باقر قاضی طباطبایی، میرزا جواد ملکی تبریزی، سید محسن امین، محمد بهاری همدانی، میرزا محمدحسین نائینی و آخوند خراسانی از شاگردان وی هستند.

برخی معتقدند شیوه سلوک، تعلیم و تربیت ملا حسینقلی همدانی همانند شیوه سلوک استادش، سیدعلی شوشتری، مبتنی بر معرفت نفس، التزام به مراقبه و اهتمام ورزیدن در مراتب چهارگانه آن است. بیشتر آثار همدانی تقریرات درس او به قلم شاگردانش است. البته تقریرات دروس فقه و اصول شیخ انصاری و سیدعلی شوشتری نوشته خود اوست.

زندگی و نسب

ملاحسینقلی درگزینی نجفی، معروف به ملاحسینقلی شوندی همدانی، در سال ۱۲۳۹ق/ ۱۲۰۳ش در روستای شوند (شهررزن، استان همدان) به دنیا آمد. نسب وی به جابر بن عبدالله انصاری، از صحابه پیامبر اکرم(ص)، می‌رسد. حسینقلی در سفر زیارتی به کربلا در ۲۸ شعبان ۱۳۱۱ق، (۱۶ اسفند ۱۲۷۲ش) درگذشت و وی را در حرم امام حسین(ع) در ایوان حجرۀ چهارم از صحن شریف دفن کردند.

تحصیلات

رمضان، پدر همدانی که چوپان بود، او را برای تحصیل علوم دینی به تهران فرستاد. حسینقلی در تهران درس‌های مقدماتی، سطوح فقه و اصول را فراگرفت و سپس در درس‌های خارج فقه و اصول عالمان تهران، به خصوص حلقه درس شیخ عبدالحسین طهرانی شرکت کرد. او برای شرکت در درس فلسفه ملاهادی سبزواری به سبزوار رفت.

حسینقلی پس از مدتی اقامت در آنجا، عازم نجف شد. در نجف از درس فقه و اصول شیخ مرتضی انصاری بهره‌مند شد و از طریق وی بود که به درس اخلاق سیدعلی شوشتری راه یافت و شاگرد او شد.

تدریس اخلاق

حسینقلی پس از فوت شیخ انصاری، با وجود تمایل به تدریس دروس فقه و اصول، به توصیه سید شوشتری به تربیت و تعلیم اخلاقی شاگردان پرداخت و پس از فوت وی، در کنار جلسه اخلاق در منزل خود، فقه و اصول را تدریس نمود.

برخی معتقدند شیوه سلوک و تعلیم و تربیت همدانی مطابق با شیوه سلوک سیدعلی شوشتری بود و مشایخ سلوکی او از طریق سیدعلی شوشتری به محمدرضا دزفولی و از طریق او به سید صدرالدین دزفولی و از او به آقا محمد بیدآبادی و از او به سید قطب الدین نیریزی، می‌رسد.

شاگردان

ملاحسینقلی همدانی شاگردان بسیاری تربیت کرد. برخی از شاگردان مکتب وی عبارتند از:

روش اخلاقی

شیوه سلوک ملاحسینقلی مبتنی بر معرفت نفس، ( که ملازم با معرفت ربّ بوده) و التزام به مراقبه و اهتمام ورزیدن در مراتب چهارگانه آن است. برخی گفته‌اند حسینقلی گاه در خلال درس از بیم آنکه مبادا غفلتی پیش آمده باشد و سخنی برای رضای خداوند نگفته باشد، سکوت می‌کرده است.

از نگاه دیگران

  • آقا بزرگ تهرانی – که دو سال پس از رحلت ملاحسینقلی همدانی وارد عراق شد –او را بر روش و طریقه سید ابن طاووس دانسته است. به عقیده وی، ملاحسینقلی بر بیشتر علمای طبقه بعد از خود حق دارد و شاگردان او ستارگان زینت بخش آسمان علم و فضلیت‌اند. وی از اینکه محضر او را درک نکرده تأسف خورده و خوشحال بوده که شاگردان او را درک کرده است. به نظر او، شاگردان آخوند، علم را با عمل آمیخته‌اند.وی بر این باور است که سالیانی طولانی پس از آخوند همدانی هیچکس در علم اخلاق و تهذیب نفوس مانند او یافت نشد.
  • میرزا جواد ملکی تبریزی :استادی بزرگ، اهل عمل و کامل است و مانند او را در وصول به مقامات ندیده ام.
  • سید حسن صدر :جمال سالکان راه وصال، نخبه فقیهان ربّانی، استوانه حکیمان و متکلّمان و برگزیده محققان و اصولیان بود.
  • سید محسن امین نیز درباره ملاحسینقلی نوشته است که در میان معاصرانش برای او، در علم اخلاق و تهذیب نفوس، نظیری یافت نمی‌شود.

آثار

بیشتر آثار همدانی تقریرات او به قلم شاگردانش است.

  • تقریرات دروس فقه و اصول شیخ انصاری که به قلم خود اوست
  • تقریرات درس سیدعلی شوشتری، که وقف حسینیه شوشتری‌های نجف شده است.
  • تقریرات درس فقه (۴ جلد)، شامل صلاةالمسافر، الخلل و القضاء، الشهادات و رهن که شاگردانش نوشته‌اند.
  • امالی در موضوع اخلاق، که بعضی از شاگردانش آن را جمع آوری نموده‌اند.
  • مکاتبات و دستور العمل‌ها، که میرزا اسماعیل تبریزی (تائب) آن‌ها را همراه با بعضی دستورالعمل‌ها و مکاتبات احمد کربلائی و محمد بهاری و آقا محمد بیدآبادی جمع آوری کرده و در پایان کتاب تذکره المتقین در ۱۳۲۹ق به چاپ رسانده است.

پانویس

  1. ↑ مدرس تبریزی، ج۶، ص۳۷۶؛ آقابزرگ طهرانی، ۱۳۷۳ق، ج۱، ص۶۷۴ و پاورقی ۱
  2. ↑ حائری، روزشمار قمری، ۱۳۸۱ش، ص۲۳۸.
  3. ↑ حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۸۵۴.
  4. ↑ آقابزرگ طهرانی، ۱۳۷۳ق، ج۱، ص۶۷۷ـ۶۷۸، ص۶۷۷؛ معلم حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۵۲ش، ج۴، ص۱۰۸۸
  5. ↑ آقابزرگ طهرانی، ۱۳۷۳ق، ج۱، ص۶۷۴ـ۶۷۵؛ معلم حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۵۲ش، ج۴، ص۱۰۸۷؛ صدوقی سها، تحریر ثانی تاریخ حکما و عرفای متأخر، ۱۳۸۱ش. ص۲۰۹؛ قس معلم حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۵۲ش، ج۴، ص۱۰۸۷، که نوشته است وی علوم مقدماتی را در شوند آموخت
  6. ↑ نک: آقابزرگ طهرانی، همان، ص۶۷۵؛ حسینی طهرانی، لب اللباب، ۱۳۸۹ش، ص۱۲۲ـ۱۲۳؛ حسن زاده آملی، ص۵۹۲
  7. ↑ صدوقی سها، تحریر ثانی تاریخ حکما و عرفای متأخر، ۱۳۸۱ش. ص۲۱۳
  8. ↑ مطهری، مرتضی، نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر، ص۳۸
  9. ↑ آقابزرگ طهرانی، ۱۳۷۳ق، ج۱، ص۶۷۷ـ۶۷۸؛ امین، ج۶، ص۱۳۶؛ قائم‌مقامی، «‌دو سالک عارف»، ۱۳۶۶ش، ص۴۵ـ۴۷؛ برای اطلاع از شرح احوال شاگردان وی رجوع کنید به قائم‌مقامی، «‌دو سالک عارف»، ۱۳۶۶ش، ص۴۵ـ۴۷؛ صدوقی سها، تحریر ثانی تاریخ حکما و عرفای متأخر، ۱۳۸۱ش. ص۲۱۹ـ۲۳۱
  10. ↑ حسینی طهرانی، سیدمحمدحسین، مهر تابان، ص ۸
  11. ↑ حسینی طهرانی، لب اللباب، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۹ـ۱۲۰، ۱۲۳
  12. ↑ قمی، فوائد الرضویه، ص۱۴۸
  13. ↑ آقابزرگ طهرانی، ۱۳۷۳ق، ج۱، ص۶۷۷ـ۶۷۸، ص۶۷۵
  14. ↑ ج۶، ص۱۳۶
  15. ↑ حسینی طهرانی، سید محمدحسین، مهر تابان، ص۳۲۲
  16. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۴۶، ۳۷۲؛ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۱۳۶؛ قائم‌مقامی، «‌دو سالک عارف»، ۱۳۶۶ش، ص۴۷؛ برای اطلاع بیشتر درباره مکاتبات و دستورالعمل‌های تربیتی ملاحسینقلی همدانی رجوع کنید به تائب تبریزی، ص۱۹۰ـ۲۱۲.
  1. ↑ در اولین مرحله، سالک باید واجبات شرعی را به جا آورد و از محرّمات بپرهیزد. وی بر این موضوع چندان تأکید داشت که می‌توان شاخص‌ترین مؤلفه سلوکی وی را حفظ حدود شریعت دانست. وی معتقد بود که محبت الهی با ارتکاب به معاصی جمع شدنی نیست. او در دومین مرحله به سالک توصیه می‌کند که هرکاری را تنها برای رضای خدا انجام دهد تا این حالت در او ملکه شود. در مرحله سوم باید خدا را پیوسته ناظر برخود بداند. در مرحله چهارم برای آنکه خداوند را حاضر و ناظر در هر لحظه بداند و هر چه غیر حق است را از ذهن دور کند، باید به نفی خواطر بپردازد. از روش‌های نفی خواطر در مکتب تربیتی ملاحسینقلی، ذکر، تلاوت قرآن، عبادت، توسل به ائمه معصومین، و البته بهترین و سریع‌ترین روش نفی خواطر، توجه به نفس است. رجوع کنید به تائب تبریزی، رهنمودهای پرواپیشگان، ۱۳۸۶ش، ص۱۹۱، ۲۰۹ـ۲۱۲؛ حسینی طهرانی، لب اللباب، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۹ـ۱۲۱، ۱۲۳ـ۱۲۶.

منابع

  • آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، نجف، ۱۳۷۳/۱۹۵۴ق.
  • آشتیانی، سید جلال الدین در حکمت و معرفت مجموعه مقاله‌ها و مصاحبه‌ای حکمی معرفتی، تهران، چاپ حسن جمشیدی، ۱۳۸۵ش.
  • امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۶، بیروت، چاپ حسن امین، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
  • بلاغی، عبدالحجت، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس العرفاء یا زندگانی شمس العرفاء، تهران، ۱۳۷۱ق.
  • تائب تبریزی، اسماعیل بن حسین، رهنمودهای پرواپیشگان یا تذکرة المتقین در آداب سیر و سلوک، قم، چاپ انتشارات نهاوندی، ۱۳۸۶ش.
  • حسن زاده آملی، حسن، هزار و یک نکته، تهران، بی‌تا.
  • حسینی طهرانی، سید محمدحسین، الله شناسی، مشهد، جاول، ۱۴۱۸ق.
  • حسینی طهرانی، سید محمدحسین، رسالة لب اللباب به ضمیمه مصاحبات علامه سید محمدحسین طباطبائی، قم، چاپ سیدهادی خسروشاهی، ۱۳۸۹ش.
  • حسینی طهرانی، سید محمدحسین، مهر تابان یادنامه و مصاحبات تلمیذ و علامه عالم ربانی سیدمحمد حسین طباطبائی تبریزی، مشهد، ۱۴۲۹ق.
  • صدوقی سها، منوچهر، تحریر ثانی تاریخ حکما و عرفای متأخر، تهران، ۱۳۸۱ش.
  • قائم مقامی، سیدعباس، «‌دو سالک عارف»، کیهان اندیشه نشریه موسسه کیهان در قم، ش پانزدهم، آذر و دی ۱۳۶۶ش.
  • قمی، عباس، فوائد الرضویه فی احوال علماالمذهب الجعفریه، بی‌جا، بی‌تا.
  • مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۵ و ۶، تهران، ۱۳۷۴ش.
  • معصوم‌علیشاه، محمدمعصوم بن زین العابدین، طرائق الحقائق، تهران، چاپ محمدجعفر محجوب، ۱۳۳۹-۱۳۴۵ش.
  • معلم حبیب آبادی، میرزا محمدعلی، مکارم الآثار در احوال رجال دو قرن ۱۳ و ۱۴ هجری، اصفهان، ۱۳۵۲ش.
  • ملکی تبریزی، میرزا جواد، رساله لقاءالله به ضمیمه رسالة لقاء الله امام خمینی، قم، چاپ صادق حسن زاده، ۱۳۸۳ش.

پیوند به بیرون

  • منبع مقاله:


برگرفته از «https://fa.wikishia.net/index.php?title=ملا_حسینقلی_همدانی&oldid=699636»